Các tổ chức, cá nhân muốn
đầu tư chứng khoán trước tiên cần hiểu rõ một số khái niệm cơ bản về thị trường
chứng khoán, người tổ chức thị trường chứng khoán, thành viên giao dịch và
phương thức giao dịch…
1.
Thị trường chứng
khoán
Thị
trường chứng khoán theo cách hiểu thông thường nhất là nơi mua bán các loại giấy
tờ có giá, còn gọi là chứng khoán, một cách có tổ chức trong một hệ thống luật
chặt chẽ. Thị trường chứng khoán tập trung những tổ chức chuyên nghiệp gọi là định
chế tài chính (Công ty chứng khoán, quỹ đầu tư, ngân hàng giám sát…) để vận
hành và tổ chức các hoạt động đặc biệt tạo ra cách dẫn và kênh dẫn an toàn từ
người có vốn nhàn rỗi gọi là nhà đầu tư đến nơi cần các lượng vốn lớn và dài hạn
trong toàn xã hội.
Luật
chứng khoán sửa đổi 2010 quy định, ngoài Sở giao dịch Chứng khoán và Trung tâm
Giao dịch Chứng khoán, không tổ chức, cá nhân nào được phép tổ chức thị trường
giao dịch chứng khoán. Sở giao dịch chứng khoán tổ chức thị trường giao dịch chứng
khoán cho các chứng khoán đủ điều kiện niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán.
Trung tâm giao dịch chứng khoán tổ chức thị trường giao dịch chứng khoán cho chứng
khoán của tổ chức phát hành không đủ điều kiện niêm yết tại sở giao dịch chứng
khoán.
2.
Sở giao dịch chứng
khoán (SGDCK) và Trung tâm giao dịch chứng khoán (TTGDCK)
SGDCK,
TTGDCK là pháp nhân được thành lập và hoạt động theo hình thức công ty TNHH hoặc
CTCP. Việc thành lập, giải thể, chuyển đổi cơ cấu tổ chức, hình thức sở hữu của
SGDCK, TTGDCK phải được Thủ tướng quyết định thông qua đề nghị của Bộ trưởng Bộ
tài chính. SGDCK, TTGDCK có chức năng tổ chức và giám sát hoạt động giao dịch
chứng khoán niêm yết. Hoạt động theo quy định của pháp luật về chứng
khoán và Điều lệ và chịu sự giám sát của Uỷ ban chứng khoán nhà nước.
SGDCK, TTGDCK
có các quyền: Ban hành quy chế về niêm yết và giao dịch, công bố thông tin và
thành viên. Tổ chức và điều hành hoạt động giao dịch. Tạm ngừng, đình chỉ hoặc
hủy bỏ giao dịch. Chấp thuận, hủy bỏ niêm yết; giám sát duy trì điều kiện niêm
yết. Chấp thuận, hủy bỏ tư cách thành viên; giám sát hoạt động giao dịch của
thành viên. Cung cấp thông tin thị trường và thông tin liên quan đến chứng
khoán niêm yết. Làm trung gian hòa giải và thu phí.
Bên
cạnh đó, SGDCK, TTGDCK cũng có những nghĩa vụ: Đảm bảo giao dịch CK công bằng,
công khai, trật tự và hiệu quả. Thực hiện chế độ kế toán, kiểm toán, thống
kê, nghĩa vụ tài chính. Công bố thông tin. Cung cấp thông tin và phối hợp
điều tra. Phối hợp tuyên truyền, phổ biến kiến thức về CK và TTCK. Bồi
thường thiệt hại cho thành viên nếu xác định được lỗi.
3.
Thành viên giao
dịch
Thành
viên giao dịch trên thị trường chứng khoán là công ty chứng khoán và phải được
SGDCK, TTGDCK chấp thuận. Điều kiện, thủ tục tham dự phải tuân theo quy chế
thành viên của SGDCK, TTGDCK.
Các
đặc quyền của thành viên giao dịch: sử dụng hệ thống giao dịch và các dịch vụ
do SGDCK, TTGDCK cung cấp, Nhận thông tin, được đề nghị trung gian
hòa giải khi có tranh chấp. Đề xuất và kiến nghị các vấn đề liên quan đến
hoạt động và các quyền khác trong quy chế.
Các
nghĩa vụ của thành viên giao dịch: Tuân thủ nghĩa vụ của công ty chứng khoán. Đồng
thời, phải chịu sự giám sát của SGDCK, TTGDCK. Nộp phí (phí thành
viên, phí giao dịch, phí dịch vụ). Công bố thông tin. Hỗ trợ
thành viên khác trong những trường hợp cần thiết và tuân theo các nghĩa vụ khác
theo quy chế thành viên.
4.
Niêm yết chứng
khoán
Thành
viên giao dịch muốn phát hành chứng khoán phải đáp ứng đủ các điều kiện về vốn,
hoạt động kinh doanh và khả năng tài chính, số cổ đông hoặc số người sở hữu chứng
khoán mới được niêm yết chứng khoán tại SGDCK, TTGDCK.
Ngoài
ra, tổ chức phát hành phải chịu trách nhiệm về tính chính xác, trung thực và đầy
đủ của hồ sơ niêm yết. Tổ chức tư vấn niêm yết, tổ chức kiểm toán được chấp thuận,
người ký báo cáo kiểm toán và bất cứ tổ chức, cá nhân nào xác nhận hồ sơ niêm yết
phải chịu trách nhiệm trong phạm vi liên quan đến hồ sơ niêm yết.
Riêng
điều kiện, hồ sơ, thủ tục niêm yết chứng khoán đối với trường hợp tổ chức phát
hành VN, tổ chức phát hành nước ngoài tại SGDCK, TTGDCK VN và đối với trường hợp
tổ chức phát hành VN tại SGDCK nước ngoài do Chính phủ quy định.
5.
Giao dịch chứng
khoán
Đối
với giao dịch chứng khoán tại SGDCK thì SGDCK tổ chức niêm yết theo phương thức
khớp lệnh tập trung và các phương thức giao dịch khác theo quy chế giao dịch.
Nếu quy chế giao dịch không có quy định thì chứng khoán niêm yết tại SGDCK
không được giao dịch bên ngoài.
Đối
với giao dịch chứng khoán giao dịch tại TTGDCK được TTGDCK tổ chức giao dịch
niêm yết theo thỏa thuận và phương pháp giao dịch khác quy định trong quy chế
giao dịch. Chứng khoán niêm yết tại TTGDCK được giao dịch tại công ty chứng
khoán (thành viên giao dịch của TTGDCK) theo quy chế giao dịch của TTGDCK.
Mọi
hoạt động về tổ chức giao dịch loại chứng khoán mới, thay đổi và áp dụng phương
thức giao dịch mới, đưa vào vận hành hệ thống giao dịch mới của SGDCK, TTGDCK
phải được UBCKNN chấp thuận.
