Tính hợp pháp của một QĐHC có vai trò rất quan trọng. Trước tiên, nó tác động tới quyền, lợi ích hợp pháp của đối tượng chịu sự điều chỉnh. Mặt khác, là cơ sở để giải quyết yêu cầu khiếu nại trong thủ tục khiếu nại QĐHC; đông thời là cơ sở để Tòa án đưa ra phán quyết của mình trong các vụ án hành chính. Để biết được một QĐHC được ban hành hợp pháp hay không, chúng ta cần nắm được phương pháp đánh giá tính hợp pháp của về trình tự, thủ tục của một quyết định hành chính.
Ảnh minh họa: Internet
Về mặt khái niệm, quyết định hành chính (QĐHC) là văn bản do
cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính
nhà nước ban hành để quyết định một vấn đề cụ thể trong hoạt động quản lý hành
chính nhà nước được áp dụng một lần hoặc một số đối tượng cụ thể (Điều 02 Khoản
08 Luật Khiếu nại 2011).
Để đánh giá tính hợp pháp của một QĐHC, cần xét tới các yếu tố
sau:
Thứ nhất, thẩm quyền ban hành QĐHC
Để biết thẩm quyền ban hành quyết định
hành chính của một chủ thể trong một lĩnh vực, cần tìm trực tiếp trong các văn
bản quy phạm pháp luật chuyên ngành. Để xác định một QĐHC có vi phạm về thẩm
quyền hay không? Ta cần phải xem văn bản quy phạm pháp luật đó trao cho chủ thể
quản lý hành chính những thẩm quyền nào, hay cụ thể là chức năng, nhiệm vụ gì. Các
quyết định hành chính do chủ thể quản lý nhà nước ban hành nhưng nếu quyết định
hành chính đó giải quyết công việc không thuộc trường hợp được pháp luật trao
quyền thì bị coi là vi phạm thẩm quyền.
Trên thực tế, các quyết định hành chính vi phạm về thẩm quyền
thường được ban hành trong hai trường hợp:
-
Thực
hiện không đúng thẩm quyền. Đây là trường hợp chủ thể ban hành quyết định hành
chính đã thực hiện công việc không thuộc chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của
mình.
-
Thực
hiện vượt quá thẩm quyền. Đó là trường hợp chủ thể ban hành quyết định hành
chính đã thực hiện công việc thuộc chức năng, nhiệm vụ của mình nhưng đã vượt
quá thẩm quyền được pháp luật quy định.
Ngoài hai trường hợp trên, còn có trường hợp quyết định hành
chính được ban hành khi có sự tùy tiện, lạm quyền của các chủ thể có thẩm quyền.
Mặc dù QĐHC được ban hành đúng chủ thể có thẩm quyền nhưng nó được không được
cân nhắc cẩn trọng, kỹ lưỡng. Điều này cũng làm ảnh hưởng trực tiếp đến quyền,
lợi ích của các đối tượng liên quan.
Thứ hai, về nội dung QĐHC
Nội dung QĐHC phải phù hợp với pháp
luật. Mệnh lệnh cụ thể được ghi nhận trong các quyết định hành chính phải được
xây dựng trên cơ sở và để thi hành nội dung quy đinh của các văn bản quy phạm
pháp luật có liên quan. Các vi phạm về nội dung QĐHC thường thấy bao gồm:
-
QĐHC
ban hành trên cơ sở áp dụng pháp luật không phù hợp với các tình tiết khách
quan của vụ việc. Đây là trường hợp phổ biến nhất.
-
QĐHC
ban hành căn cứ vào các quy định pháp luật không còn hiệu lực thi hành hoặc
chưa có hiệu lực thi hành tại thời điểm ban hành QĐHC đó;
-
QĐHC
bạn hành căn cứ vào quy định của VBQPPL trái với VBQPPL về lĩnh vực có liên
quan có hiệu lực pháp lý cao hơn;
Thứ ba, về thủ tục, trình tự ban hành
QĐHC
Cho tới thời điểm này, Việt Nam chưa có một văn bản quy phạm pháp luật
chung nào quy định về quy trình ban hành quyết định hành chính mà được quy định
rải rác trong các văn bản pháp luật chuyên nghành. Mỗi loại QĐHC trong các lĩnh
vực khác nhau được pháp luật quy định trình tự, thủ tục ban hành khác nhau. Muốn
biết yêu cầu về trình tự, thủ tục ban hành đối với một QĐHC, cần tìm trong các
văn bản quy phạm pháp luật tương ứng liên quan đến việc điều chỉnh việc ra QĐHC
đó. Nhìn chung, trình tự, thủ tục ban hành mà pháp luật đặt ra đối với một QĐHC
có thể là:
-
Ban
hành đúng thời hiệu, thời hạn;
-
Đúng
trình tự, thời gian và không gian;
-
Đúng
nội dung cụ thể của công việc cần giải quyết.
Thứ tư, về thể thức văn bản
Thể thức của các QĐHC được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật.
Khi xét thể thức của một QĐHC, cần xét tới:
-
Tên
gọi: QĐHC phải ban hành theo đúng tên gọi pháp luật quy định là Quyết định Ví dụ:
Quyết định về việc thu hồi Giấy phép xây dựng, Quyết định về việc truy thu thuế;…
-
Thể
thức văn bản bao gồm cả thủ tục ký và đóng dấu.
Cần lưu ý, việc QĐHC chỉ vi phạm về
thể thức không ảnh hưởng đến nội dung áp dụng của quyết định hành chính.
Kết luận, các yếu tố để nhận biết tính
hợp pháp của một QĐHC gồm: thẩm quyền ban hành; nội dung pháp luật áp dụng
trong QĐHC; trình tự, thủ tục ban hành; thể thức văn bản của QĐHC. Luật sư nắm rõ phương pháp nhận biết tính hợp pháp của một QĐHC để vận dụng trong công việc một cách có hiệu quả.
Luật gia Võ Văn Tú
