Bài viết của tác giả Barrie Davenport - "Thứ nhất, đọc lại mọi thứ
mà bạn viết ra trước khi gửi đi; thứ hai, đừng né tránh chỉ trích vì nó gay
gắt, nó sẽ giúp bạn tiến bộ".
Có ai ở đây thích bị phê bình không? Tôi thì
chắc chắn là không, vì qua thời gian, tôi đã hiểu giá trị của sự phê bình.
Khi
ngoài 20 tuổi và làm công việc quan hệ công chúng. Có lần, tôi gửi mail cho
biên tập viên của một chuyên trang và trình bày ý tưởng về câu chuyện liên quan
đến khách hàng. Tay biên tập kia phản hồi tôi một cách gay gắt, dù hắn bằng
tuổi tôi. Những lời lẽ đó chẳng khác gì lời phê trên bài kiểm tra thời trung
học, chỉ trích bài viết cũng như các lỗi chính tả. Như bị tát vào mặt, ban đầu tôi
rất tức giận nghĩ trong đầu: "Nghĩ mình là ai chứ? Tôi
đã tốt nghiệp Đại học bằng tiếng Anh đấy, tôi biết nhiều hơn anh là cái
chắc". Tuy nhiên thì, dù đang trong tâm thế muốn đánh lộn, tôi
phải đau đớn thừa nhận rằng tay biên tập kia đã đúng. Tôi đã mắc những lỗi ngớ
ngẩn không chấp nhận được, vô cùng kém chuyên nghiệp. Dù chỉ là mail phản hồi,
gã đó đã dạy tôi hai bài học từ những lời chỉ trích: Thứ
nhất, đọc lại mọi thứ mà bạn viết ra trước khi gửi đi; thứ hai, đừng né tránh
chỉ trích vì nó gay gắt, nó sẽ giúp bạn tiến bộ.
Câu chuyện này có vẻ không đáng nói lắm, tuy
nhiên vấn đề của anh biên tập kia là chưa biết cách phê bình sao cho không mất
lòng người khác. Đây là kỹ năng sống cực kỳ quan trọng, nó giúp bạn được những
người xung quanh nể phục cũng như có được nhiều cơ hội trong cuộc sống.
Sự thật là, con người đều "xù lông"
khi bị phê bình, nhất là người còn trẻ tuổi. Dù lời phê bình có xác đáng hay
không, hầu hết chúng ta đều cảm thấy tổn thương, chỉ là ít hay nhiều thôi. Dù
người đưa ra lời phê bình có ý tốt, người phải nhận phê bình cũng sẽ cảm thấy
tổn thương lòng tự trọng. Nhưng nếu người phê bình thiếu tinh tế hay cố tình
chỉ trích nặng nề, việc đó có thể khiến một số người cảm thấy rất đau khổ. Ai
cũng có nhận thức riêng về tầm quan trọng của chính mình. Tất cả chúng ta đều
cần được trân trọng và cần cảm thấy nỗ lực và hành động của mình được đánh giá
cao.
Lời phê bình có thể khiến chúng ta đánh giá thấp sự tồn tại cũng như hành
động của mình. Những lời phê bình thiếu suy nghĩ có thể khiến bạn nghi ngờ
chính mình và tầm quan trọng của bản thân. Khi biết sự phê bình có thể gây tổn
thương như thế, có thể bạn sẽ nghĩ rằng cứ tránh phê bình người khác là được.
Ai lại muốn khiến người khác đau khổ hay khiến họ phải nghi ngờ giá trị của
chính bản thân mình chứ? Nhưng dĩ nhiên việc tránh phê bình người khác là hoàn
toàn phi thực tế.
Rất nhiều tình huống cần đến sự phê bình, thậm chí đôi khi
phê bình là điều buộc phải làm. Chẳng hạn như khi con trai bạn tiệc tùng suốt
đêm thay vì làm bài tập về nhà. Hay khi bạn bè luôn đến muộn trong các buổi
hẹn. Hay khi nhân viên của bạn phạm một lỗi có thể khiến công việc kinh doanh
của bạn tổn thất hàng nghìn USD. Khi đó, rõ ràng bạn cần phê bình, nhưng vấn đề
là bạn nên phê bình ra sao. Điều quan trọng là bạn phải phê bình sao cho người
nghe không thấy bị công kích cá nhân. Bạn cũng muốn người nghe phản ứng tốt với
nhận xét của mình và từ đó có phản hồi tích cực. Phê bình thiếu tế nhị hoàn
toàn có thể phản tác dụng. Mong là người nghe sẽ biết ơn bạn vì lời nhận xét và
học được điều gì đó từ nó. Dưới đây là 4 cách phê bình một cách thông minh và
mang tính xây dựng:
1. Khen trước đám đông, phê bình riêng với cá
nhân
Bên cạnh việc bạn nói gì, thì thời điểm bạn
nói cũng rất quan trọng. Người nghe nên ở trong tâm thế sẵn sàng chấp nhận chỉ
trích. Nếu họ có vẻ tức giận hay buồn bực, thì lời phê bình của bạn sẽ không
chỉ khiến họ khó chịu thêm, mà còn làm tăng khả năng họ bác bỏ và chống lại
bạn. Ngoài ra, đám đông là nơi thích hợp để khen ngợi chứ không phải phê bình,
hãy làm điều đó kín đáo một chút.
2. Phê bình một cách tích cực trong lời nói
lẫn thái độ
Bạn có thể sẽ rất muốn nói thẳng, đặc biệt là
khi không có nhiều thời gian, hoặc bạn là kiểu người không thích vòng vo. Nhưng
nếu bạn muốn đối phương ghi nhớ lời phê bình của mình, thì bạn phải cho họ thấy
rằng bạn không chỉ nhận ra những điểm chưa tốt ở họ. Hãy chắc chắn rằng bạn
khen một cách chân thành và đúng sự thật. Tránh bất cứ sự tâng bốc không cần
thiết nào để xoa dịu lời phê bình.
3. Tập trung vào vấn đề, không công kích vào
con người
Không ai thích bị công kích cá nhân. Ngay cả
khi làm việc gì đó sai, họ cũng không muốn thừa nhận sự thật mà không biện hộ
gì. Nếu bạn định nói về sai lầm của một người, bạn cần phải đặt một khoảng cách
về tâm lý giữa lỗi lầm và người phạm lỗi. Trong những tình huống với đời sống
cá nhân, hãy làm lời phê bình không tập trung vào việc họ là “người xấu”, giúp
họ hiểu được hành động của họ ảnh hưởng đến người khác như thế nào.
4. Đưa ra gợi ý chứ không dạy đời
Khi người khác ra lệnh hay chỉ dẫn bạn làm
việc gì đó, thì bạn cảm thấy như thế nào? Bạn cảm giác như mình đang bị đối xử
như một đứa trẻ phải không? Vậy nên khi muốn cho người khác biết làm thế nào để
cải thiện vào lần sau, quan trọng là bạn phải tỏ ra muốn giúp đỡ họ chứ không
phải dạy đời họ. Khi đưa ra gợi ý, hãy dùng từ ngữ tích cực, như, “Bạn có thể làm thế này” thay vì, “Bạn phải làm thế này”. Hãy đặt câu hỏi để thúc đẩy đối
phương nghĩ ra cách giải quyết riêng của họ. Nên nhớ rằng, một khi người đối
diện cảm thấy tổn thương vì lời phê bình của bạn, họ sẽ chẳng muốn lắng nghe
nữa.